Алдагдсан олон сая хөрөнгө

Энэ бүлэгт татварыг хэрхэн зувчуулдаг ба Монголл Улс олон сая доллар алдаж байгааг харуулна.

“Тэрхүү логикийн гинжинд юу орхигдож байна вэ гэвэл, мэдээж, нийтийн сайн сайхны төлөөх өргөн ойлголт. Корпорациуд татварын бүх өнцгийг мохоох явцад жирийн татвар төлөгч төрөөс том төлбөрийн нэхэмжлэл гардаж, Засгийн газрууд нь ч өөрсдөө төрийн үйлчилгээний зардалд зориулах орлого эрж хайхад хүрдэг.”

“Энэ нь цөөхөн баян ба ядарсан олны хоорондох ангалыг улам нэмэгдүүлэхэд ихээхэн нөлөөлдөг. Мөн нийтийн зүдрүү байдал дундах хувийн чинээлэг байдлын парадокс харилцаанд нэмэрлэдэг.” – Editorial, The Star, Toronto – [expand title=”гэжээ”] гэжээ: https://somo.nu/2Hb1aVq[/expand]

Уурхайн эзэмшил

Оюу Толгойн ордыг анх Канадын уурхайн компани Айвенхоу Майнз компани 2012 онд Англо-Австралийн Рио Тинто түүний хувьцааны дийлэнхийг авах хүртэл эзэмшиж байсан юм.   Дараа нь Айвенхоу Майнз нэрээ Туркойз Хилл Рисорсиз болгон өөрчилж, түүнд Рио Тинто 51% эзэмшилтэй болсон. Түүний хувьцааны 49% нь Нью-Йоркийн биржэд бүртгэлтэй боловч Туркойз Хилл Рисорсиз  нь Канадад бүртгэлтэй.

Оюу Толгойн ил уурхай (1-р үе шат) ба одоо баригдаж буй далд уурхай (2-р үе шат) хоёул Монголын Оюу Толгой ХХК компанийн шууд эзэмшилд байдаг. Гэвч Оюу Толгойн уурхайн олборлогч нь Рио Тинто бөгөөд  улмаар хувьцааны дийлэнхийг эзэмшигч,  уурхайн хяналтын мэдэлтэй болж байгаа юм.

Оюу Толгойн эзэмшлийн бүтэц

Түүний өмчлөлийн бүтцэд татварын диваажинд бүртгэлтэй нэлээд олон охин компани байна. Нидерланд, Британий Виржиний Арлууд, Аруба ба Делавэйрийг нэрлэж болно.. Эдгээрийн санхүүгийн нарийн мэдээллийг “Уул уурхайн татварууд” тайланд тайлбарласан ‘Mining Taxes‘.

Оюу Толгой ХХК буюу түүний дийлэнх хувьцаа эзэмшигчийн хувьд Рио Тинто нь Оюу Толгойн уурхайгаас гадна ойр орчимд хэд хэдэн лиценз эзэмшиж байна.

Рио Тинтогоос гадна Туркойз Хилл Рисорсизын томоохон хувьцаа эзэмшигч буюу ашиг хүртэгч эцсийн эзэд, улмаар Оюу Толгойн уурхайн ашиг хүртэгч эцсийн эзэд нь дараах байна  (2020 онын 1-р сарын 24-ний байдлаар):

Эдгээрээс Credit Suisse ба Nomura гэх брокерын компаниудаас бусад нь буюу дийлэнх нь хөрөнгө оруулалтын менежерүүд юм. Темасек Холдингс нь Сингапур улсын төрийн өмчит компани бөгөөд тус улсын үндэсний баялгийн санг удирддаг, мөн Рио Тинто компанитай хамтран ажилладаг стратегийн этгээд.

Нидерланд уул уурхайд нэлээдгүй сонирхолтой. Охин компаниудын гурав нь Голланд, мөн Голландын хөгжлийн банк нь уурхайг санхүүжүүлдэг. Түүнчлэн, Нидерландын хамгийн том тэтгэврийн сан болох ABP болон PGGM нь тус бүр 2.24 сая ам.доллар, 0.92 долларын өртөг бүхий Туркойз хилл ресурс-ийн хувьцааг эзэмшдэг. Мөн Норвеги (12.8 сая доллар) болон Альберта (0.5 сая доллар) -аас үндэсний баялгийн сангууд бий.

Дубайн гэрээ

Рио Тинто Оюу Толгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг санхүүжүүлэхийн тулд банкууд, экспортын-зээлийн даатгалын агентлагууд, үндэсний болон улс хоорондын санхүүгийн байгууллагуудаас 4.4 тэрбум ам.долларын санхүүжилт татаж чадсан юм. Энэхүү хэлэлцээрийг 2015 онд байгуулсан бөгөөд Дубайн гэрээ гэж нэрлэдэг.

Энэхүү санхүүжилтийн хүрээнд анхаарал татахуйц санхүүгийн томоохон байгууллагуудын тоонд Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банк (ЕСБХБ), Дэлхийн банкны группийн Олон улсын санхүүгийн корпораци (ОУСК), Хөрөнгө оруулалтын баталгааны олон талт агентлаг (MIGA), Голландын санхүүжүүлэлт – Маатчаппий вон Онтвиккелингсланден (ФМО), Канадын Экспортыг дэмжих, Австралийн экспортын санхүү, даатгалын корпораци, АНУ-ын Экспорт-импортын банк зэрэг байгууллагууд орно.

Оюу Толгойн татвараас зайлсхийхэд чиглэсэн санхүүгийн бүтэц нь эдгээр улсын болон хагас төрийн санхүүгийн байгууллага буюу тухайн улс, бүс нутгийн татвар төлөгчдөөс орж ирж байгаа асар их санхүүжилт нь нөгөө схемээр дамжин дахин татвар зувчуулалт явагдах уу, үгүй юу гэсэн болгоомжлолыг төрүүлдэг.

Зураг Gerd Altmann via Pixabay CC0

Цөлмөх лиценз үү?

Туркойз хил ресурсын охин компаниудаар дамжуулан Оюу Толгойг санхүүжүүлэх татвараас зайлхийх бүтэц (2011-2015 оны суурь мэдээлэл)

“Эрдэнэс Оюу Толгой” төрийн өмчит компани нь уурхайн зардлын 34 хувийг санхүүжүүлэхэд шаардагдах хөрөнгийг эх үүсвэргүй байсан тул тус компани дахь өөрийн хувийг Туркойз хилл ресурс-ээс зээлээр авч нийлүүлэх шаардлагатай болжээ.

Рио Тинто уурхайн бүтээн байгуулалт, ашиглалтын ажлыг санхүүжүүлж, 34 хувийн эзэмшлээ санхүүжүүлэх зээлийг Монгол улсын Засгийн газарт олгосон.  Энэхүү зээл нь (LIBOR) 6.5% -ийн хүүтэй Лондонгийн банк хоорондын санал болгож буй зээлийн ханшинд захирагдана.  Зээлийн нөхцөлд Монгол Улсын Засгийн газар Оюу Толгойгоос ямар нэг ашиг олж авахаас өмнө бүрэн хэмжээгээр төлөх шаардлагатай гэж заасан байдаг.

Татвараас зайлсхийх нарийн махинац

2015 онд OpenOil зөвлөх компанийн хийсэн тооцооллын тайланд Монголын төр Оюу Толгойн уурхай дахь өөрийн хувьцаанаас орлого олох хүртэл нэлээд олон жил өнгөрөх магадлалтай гэж дүгнэсэн. Оюу Толгойн эхний үе шатны барилга, үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхийн тулд Рио Тинто нь Нидерланд ба Люксембург зэрэг татварын диваажин улсуудын татвараас зайлсхийх схемийг ашигласан. Нийт 6 тэрбум гаруй ам долларыг Люксембург дахь шуудангийн хайрцагт компанид байршуулж, дараа нь ил уурхайн бүтээн байгуулалтыг санхүүжүүлэх зорилгоор Оюу Толгойд шилжүүлжээ.

“Өөрийн эзэмшил ба бүртгэл бүхий Канад улсаас Оюу Толгойн уурхайд санхүүжилт хийхийн оронд тэд энэ ашгаасаа тэрбум долларын зээлийг удирддаг 0 ажиллагчтай Люксембург дахь Мовеле гэдэг охин компанитай олборлолтын ашгаа хуваалцахаар сонгосон байна. Гэрээ арилжихын сурах бичгийн жишээ…” – Винсент Кьезебринк, SOMO судлаач

Рио Тинто болон түүний Канад дахь охин компани Туркойз хилл ресурс хоёр Канадад төлөх 470 сая ам. долларын татварыг эдгээр шуудангийн хайрцгийн компаниудаар дамжуулан зайлсхийжээ.

2018 онд Монголын Засгийн газар Рио Тинто болон түүний охин компани болох Туркойз хилл ресурс компанид 155 сая долларын татварын нэмэлт нэхэмжлэх гаргасан. Энэ нь SOMO-ийн судлаачдын тооцоолсон 230 гаруй сая долларын алдагдлаас хавьгүй бага байсаар байна.

Эдгээр хөрөнгө мөнгөний аль нэг хэсгийг Монголын төр олж үзэх нь эргэлзээтэй. 2019 онд [expand title=”Financial Times”]Reference: Sanderson, H. & N. Hume, July 23, 2019, https://www.ft.com/content/7d8101c0-a7e3-11e9-b6ee-3cdf3174eb89?accessToken=zwAAAWxsCUa4kc99gQHAp-MR6dO27jzfMXTriQ.MEUCIQC8YjAgbr7s9hDPtEUpJN-CyzOEAY59byqtqaCzglogKQIge520TxaRqMDWXZyjwm_sNOyoQ9Q-GgmAwZbbHooNOlg&sharetype=gift?token=24cc25bf-67ed-432e-b4d1-468a30513f4f , (August 8, 2019).[/expand] сонинд гаргасан нийтлэлд уурхай дахь Монгол Улсын 34 хувийн эзэмшил ямар ч үнэгүй байх магадлалтайг баталж байна. Чухамдаа Монголын Засгийн газар Оюу Толгойд тодорхой хувийг эзэмших нь анхаарлыг төөрөгдүүлсэн буруу шийдэл байсан байж магадгүй юм. Төслийн цөөнх хувьцаа эзэмшигч тул хяналт тавих боломжгүйн зэрэгцээ дээрх уурхайн санхүүжилтийн загвартай хослохоороо  Монголын энэ уурхайгаас хүртэх гэсэн анхны хүлээлт биелэхгүй байх нөхцлийг үндсэндээ баталж байна.

Үргэлжлүүлэх: Урагш харах нь